Arkhe Nedir?

Arkhe Yunanca bir sözcüktür. Sözcük olarak “başlangıç”; “ilk olan”; “ilk ilke”; “köken”; “ilk neden”; “yönetici ilke” türünden birçok anlamı olan; ilkçağ Yunan felsefesinde ise daha çok “tüm şeylerin varlık kaynağı; her şeyin kendisinden çaktığı, değişmeyi yaratıp da kendisi değişmeyen ilk töz ya da ilke” anlamında kullanılan terim.

ilk sorgulama felsefenin kurucusu kabul edilen Thales'ten gelmiştir. o'na göre ilk arkhe su olmuştur.

ikinci sorgulama Anaksimandros'tan gelmiştir. o'na göre varlığın özü sonsuz ve sınırsız anlamına gelen apeiron olmuştur.

Anaksimandros'un bu varsayımlarından yola çıkan Anaksimenes de bu sonsuzluğu da içine alan hava'yı öne sürmüştür.

Filozofların bu soruya verdikleri cevap onların felsefelerini yansıtmaktadır. Örneğin, Herakleitos'a göre arkhe ateş, Pythagoras'a göre sayı; Empodokles'e göre toprak, su, hava; Demokritos'a göre atom; Platon'a göre idea; Aristoteles'e göre energeia; Descartes'a göre tanrı; Hobbes'e göre madde (doğal neden); Spinoza'ya göre tanrı ya da doğa; Marx'a göre madde; Sartre'a göre de insandır.

Ek Bilgi:

Batı Anadolu kıyılarındaki kentlerde yaşamış Sokrates öncesi filozofların ilke “temel” “ana madde” anlamı kazandırdıkları sözcüktür, unsurdur. antik çağda Anadolu yunanlıları düşünsel çabaya bir ilk nedeni araştırmakla giriştiler. ilk kez iki her zaman dört ediyorsa bunun tanrıların keyiflerinin üstünde bir ilk ve değişmez nedeni olmalıdır. Dünya nasıl yapılmıştır? bitkiler, hayvanlar, insanlar nasıl oluşmuşlardır? bütün bu varlıkların başı, kökü, kaynağı nedir? gibi sorular sorulmuştur.

Bilinen Tarih içinde sözcüğü felsefi anlamda ilk kullanan batılı anlamda ilk filozof sayılan Thales’tir. Thales her şeyin arkhesi su demiştir. Thales sözcüğü her şeyin “ana maddesi”, “dayandığı ilk”, “çıktığı kaynak” gibi anlamlarda kullanıp, doğaya ve doğadaki gelişmeler kendi içlerinde bulunan doğa ötesi açıklamalar gerektirmeyen bir kaynağa geri götürme çabasından söz eder. böylece bilimsel düşüncenin öncüsü sayılır. daha sonra Anaksimandres bu ilk nedenin belirsiz bir cevher, Aneksimenes ise bunun hava olduğunu söylemiştir.

Aristoteles ise arkhe her şeyin temeli özüdür. bütün öteki şeyler ondan çıkar, ama o hep var olmakta devam eder.

metafizik idealist felsefede bütünüyle bu ilk (arkhe) düşüncesine dayanır. metafiziğin en belli ve açık biçimi olan dinsel düşünceye göre bu ilk tanrı’dır.

Arkhe düşüncesi “ilk”leri “başlangıç”ları “temel”leri arayan düşünüş biçimiyle daima iç içedir.