Lütfi Rahim oğlu Askerzade

Lütfi Rahim oğlu Askerzade 

Lütfi Zade, tam adı Lütfi Rahim oğlu Askerzade (ingilizce: Lotfi A. Zadeh; d. Bakü 4 Şubat 1921 - ) - Azerbaycan asıllı Amerikalı matematikçi ve bilgisayar biliminde bulanık mantık teorisinin temelini koymuş bilim adamıdır. Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley'nin Elektrik Mühendisliği ve Bilgisayar Bilimleri fakültesinde profesör görevi yapmaktadır.

Lütfi Askerzade 1921 yılında Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de doğdu. Rus asıllı annesi hekim, Azeri babası ise bir gazeteciydi. On yaşındayken ailesi, Sovyetler Birliği’ndeki, Stalin döneminin baskıcı politikaları nedeniyle Bakü’yü terk edip Tahran’a göç etti.

İlköğrenimini Tahran’da, liseyi ise ünlü Alburz Koleji’nde tamamladı. Liseyi bitirdikten sonra Tahran Üniversitesi giriş sınavına katılıp, ikinciliği kazanarak Elektrik Mühendisliği Bölümü’nde eğitimine başladı. Üniversiteyi bitirdikten hemen sonra 1942 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ne gidip orada Boston'daki Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’nde Elektrik Mühendisliği yüksek lisans öğrenimine başladı. Ardından New York’ta bulunan Columbia Üniversitesi’ne girip 1949 yılında doktora diplomasıyla mezun olmuştur.

Akademik Başarılar

Prof. Lütfi Askerzade, Sistem Teorileri üzerinde araştırmalarına Columbia Üniversitesi’nde başladı. 1956 yılında Princeton Üniversitesi davetlisi olarak İleri Araştırma Enstitüsü’nde araştırma ve eğitmenliğe başladı. 1959’da ise Kaliforniya Üniversitesi’nde eğitmenliğe devam etti. 1963 yılı itibarıyla Kaliforniya (Berkeley)Üniversitesi Elektrik Mühendisliği Fakültesi dekanlığına seçilir.
Azeri Türklerden olan bilgisayar ve elektronik bilimcisi Lütfi Askerzade 1965’te Bulanık Kümeler (Fuzzy Sets) başlıklı bir makale yayınladı. Berkeley Kaliforniya Üniversitesi’nde profesör olan L. A. Zade, bu tarihin dört yıl öncesinde, 1961’de yayımladığı bir makalesinde “olasılık dağılımıyla tanımlanamayan bulanık ya da belirsiz nicelikler için farklı bir matematiğe” ihtiyaç bulunduğunu yazıyordu. Çünkü, Zade doğadaki görüngülerin ve süreçlerin sonlu değerli mantıkla açıklanamayacağını düşünüyordu. 1960’ların sonlarında Zade’nin makalesi kesinlik vurgusundan vazgeçmeyen bilimsel çevreler tarafından kabul görmemiş ve hatta ABD Kongresi’nde ABD Ulusal Bilim Vakfı (NSF– National Science Foundation) kaynaklarının boşa harcanmasına örnek olarak anılmıştı! 70’lerde ise Avrupalı ve özellikle Japonyalı bilim adamlarının bu konuda artan araştırmaları ve mühendislik uygulamaları sayesinde bulanık mantık ve bulanık kümeler kuramı artan hızla gelişti.
Günümüzde bulanık mantık otomobillerin vites kutularından bulaşık makinelerine, elektronik devrelerin ve yapay zekanın karar verme algoritmalarına kadar oldukça kapsamlı teknik uygulamalara sahip; hatta Tokyo metrosu bulanık metro temelli bilgisayar ve mühendislik sistemleriyle işlemekte. Bilgisayar ve enformatik bilimleri, kontrol sistemleri, karar alma algoritmaları bulanık mantığın yoğun olarak kullanıldığı alanlar olarak beliriyor.
Lütfi A. Zade işten emekliliğe ayrıldıktan sonra da Berkeley Üniversitesi bilgisayar programlama merkezinin yönetimini üstelenerek pek iyi (Professor Emeritus) derecesine layık görülmüştür. Bu merkezin 2000’den fazla üyesi ve 100 civarında bilim kurumun bağlandığı yer gibi çalışmaktadır.
Lütfi A. Zade 1965 yılına kadar sistem teorisi ve karar teorilerin analizi üzerinde yoğunlaşmıştır, ancak bu yıldan itibaren Bulanık Mantık (Fuzzy logic) üzerinde çalışmalarını başlayıp bu mantığın yapay zeka, dilcilik, mantık, karar teorileri, kontrol teoriler ve sinir sistemleri şebekeleri üzerinde olan etkilerini araştırmıştır. Artık son zamanlarda Bulanık Mantık (Fuzzy Logic), bilgisayar hesaplamaları ve doğal diller ve bilgisayar teorisi üzerinde yoğunlaşmıştır.
Prof. Dr. Lütfi A. Zade’nin Bulanık Mantık’ı ortaya koyduğu andan itibaren günümüze değin dünyada 15000’e yakın bilimsel makale yayınlanmıştır.

Kazandığı ödüll

Prof . Dr Lütfi A. Zade sistem teorileri üzerine çalışmalarını Colombia Üniversitesi’nde başlamıştır. Uzun ve dikkatli çalışmalar sonucunda Prof. Dr. Askerzade birçok üniversite tarafından fahri mesleki dereceye layık görülmüştür:
► MIT Üniversitesi Elektrik Mühendisliği Bölümü’nün eğiticisi derecesi (1968);
► Kaliforniya’da Bulunan IBM Şirketi’nin araştırma laboratuarlarının bilim adamı (1968-1973-1977);
► Kaliforniya’da bulunan Stanford Üniversitesi’nin bilim adamı derecesi (1987-1988);
► Amerika’nın FELLOW Enstitüsü’nün yüksek dereceli üyesi;
►GUGENHEIM Merkezi’nin yüksek dereceli üyesi;
► Amerika’nın Mühendisler Akademisi’nin yüksek dereceli üyesi;
► CYBERNETICS Dünya Kurultayı’nın yüksek dereceli üyesi;
► Avusturya CYBERNETICS Araştırma Merkezi’nin fahri üyesi;
► Rus Bilim Akademisi üyesi;
► Japonya’nın HUNDAI fabrikasından bilim adamı ödülü ve başka ülkelerden verilen 14 bilim ödülü.

Fahri Doktora dereceleri:
► Tolz Üniversitesi (Fransa)
► New York Devlet Üniversitesi, Binghamton (ABD)
► Dortmond Üniversitesi (Almanya)
► Oviedo Üniversitesi (İspanya)
► Granada Üniversitesi (İspanya)
► Leakhead Üniversitesi (Kanada)
► Bakü Devlet Üniversitesi (Azerbaycan)
► Louisville Üniversitesi (ABD)
► Gliwice Üniversitesi (Polonya)
► Ostrava Üniversitesi (Çek)
► Toronto Üniversitesi (Kanada)
► Merkez Florida Üniversitesi (ABD)
► Hamburg Üniversitesi (Almanya)
► Paris Üniversitesi (Fransa)