Platonculuk

PLATONCULUK

Platonculuk, Platon'un Diyaloglar'daki öğretiyi yorumlayarak, onu çeşitli biçimler altında sürdürdü. İ.Ö. III. ve II. yy.'larda Yeni Akademi (Arkesilas ve Karneades), stoacı dogmacılığa tepki olarak, öğretiyi bir tür olasıcılık yönünde geliştirdi. Platonculuk, bu haliyle Roma'da kendine çok elverişli bir zemin buldu. İ.Ö. I. yy.'ın sonlarına doğru, Atina ve İskenderiye'de aristotelesçilikten, stoacılıktan, özellikle de yenipythagorasçılık ve her-mesçilikten etkilenen bir orta platonculuk gelişti. Böylece yeniplatonculuk için zemin hazırlanmış oldu (bu akımın öncüsü **-monios Sakkas, asıl kurucusuyşa Ploti-nos'dur[İ.S. III. yy.]). Porphyrios, İamblik-hos, Proklos ve Damaskios V. yy.'ın başlarına kadar bu okulun tanınmasını sağladılar. Öte yandan, Kilise Babaları da yapıtlarında genellikle Platon'a başvurdular; hatta aziz Augustinus, hiçbir pagan filozofun Platon kadar hıristiyanlığa yakın olmadığını söyledi (nitekim, augustinusçu-luk aracılığıyla bir tür hıristiyan platoncu-luğu, XVII. yy.'a kadar etkisini sürdürdü). Ortaçağ'da platonculuk, canlılığını Bizans'ta korudu (Mikhael Psellos [XI. yy.] ve XV. yy.'ın başlarında, hermesçiliğin, orpheusçuluğun ve pythagorasçılığın etkisinde bir platoncu akımı İtalya'ya sokan GeTiistos Plethon). Araplar da, Platon'u okudular (ama Aristoteles'i daha iyi biliyorlardı) ve gerek İbn Gabirol, gerekse yahudi kabalası yeniplatonculuktan esinlendiler. Batı'da yalnızca Timaios" okundu ve yorumlandı; XIII. yy.'ın öğreti alanındaki büyük sentezleriyse, belli başlı kavramlarını aristotelesçilikten aldılar.

Bununla birlikte, Chartres okulunun (XII. yy.) platon-cu olduğu söylenebilir ve Dionysios Areiopagosçu ile Proklos'un, XIV. yy.'da Me-ister Eckhart'ı ve rheinlandlı mistikleri etkiledikleri kesindir. Ama Platon'a parlak bir biçimde yeniden bağlananlar, XV. yy.'ın italyan, daha doğrusu floransalı hümanistleri oldu (Platon'un bizanslı Yunanlılar tarafından getirilen metinleri, latinceye çevrildi). Rönesans'ın en ünlü platoncuları, Nikolas von Kues, Floransa akademisi'ni yöneten Marsilio Ficino ve Pico della Mirandole'dir. XVI. yy.'da, Patrizi, Paracelsus, Telesio, Bruno, Charles de Bouelles, Yuda Leon gibi filozoflar; John Colşt, Thomas More, Erasmus ve Lefevre d'Etaples gibi hümanistler platonculuğu benimsediler. Ficino'nun ortaya koyduğu "platonik aşk" kavramı, şairlerin esin kaynağı olurken (Maurice Sceve, Louise Labbe, Spenser, Michelangelo), platoncu ve yeniplatoncu metinler de Botticelli, Raffaello, Michelangelo gibi ressamları etkiledi. Modern fizik de, platoncu matematikçilikle yeniden Kepler ve Galilei'ye bağlanarak, Aristoteles'in niteliksel biliminden uzaklaştı. XVII. yy.'dan itibaren platonculuk, Cambridge "platoncular"ı bir yana bırakılırsa, bir akım olarak ortadan kalkmış olmakla birlikte, bugün dahi birçok filozof üzerinde etkisini hissettirmektedir.