Toplumsal Tabakalaşma

Toplumsal Tabakalaşma

Toplumsal tabaka: Toplumsal özellikleri bakımından birbirlerine yakın olan insanların oluşturdukları bütünlüğe denir. Tabaka ve sınıf farklı kavramlardır. Her tabaka içerisinde birçok sınıf yer alır.

Toplumsal tabakalaşma: Toplumsal sınıfların ekonomik gruplar biçiminde hiyerarşik bir düzenle üst üste sıralanmasına denir.

Tarihsel gelişim süreci içinde karşılaşılan başlıca toplumsal tabakalaşma biçimleri şunlardır:

Kapalı toplumsal tabakalaşma sistemi: Toplumsal tabakalaşmanın bulunmadığı bir toplum yoktur. Gelişmenin çok yavaş olduğu bazı toplumlarda tabakalaşma katı kurallara göre düzenlenmiştir. Bu toplumlarda alt tabakadan üst tabakaya geçiş tümüyle önlenmiştir. Bunlar kapalı toplamlardır. Kapalı tabakalaşmanın çarpıcı örneklerinden biri kast, diğeri kölelik düzenidir. Kast tipi toplumsal yapıya Hindistan’da, bazı Uzak Doğu ülkelerinde ve eski Mısır’da rastlanmıştır. Buralarda insanlar hemen hemen tümüyle birbirlerine kapalı olan kastlara bölünmüştü. Ayrıcalıklar bakımından yukarıdan aşağıya kesin ölçülerle sıralanmışlardı. En üsttekiler her şeye egemendi. En alttakiler ise en doğal haklardan bile yoksundu. Bir kasttan olanlar öteki kastlarla toplumsal ve hukuksal ilişki kuramaz, birbirleriyle evlenemezlerdi. Üst sırada bulunan bir kastın insanı alt sırada bulunan bir kastın insanı ile ilişki kurarsa, büyük günah işlemiş sayılırdı. Kastlardan birinden ötekine geçilemezdi. Kast düzeninin en katı örneğinin görüldüğü Hindistan’da dört büyük kast vardı. Bunlar; 1. Din adamları (Brahmanlar), 2. Askerler (Kshatriyalar), 3. Toprak sahibi ve tüccarlar (Vaisyalar),4. Zanaatçı ve işçiler (Sudralar) idi. Bu dört Kastın dışında hiçbir kasta ait olmayan insanlar bulunurdu. Bunlara parya (ayak takımı) denirdi.

Yarı-Kapalı toplumsal tabakalaşma sistemi: Toplumsal tabaka ve sınıflar arası geçişin kısmen yasaklandığı sistemdir. Bu sistemde tabaka veya sınıflar arası geçişi yasalar değil, gelenekler kısıtlar. Yarı kapalı tabakalaşmaya Orta Çağ Avrupası’nda görülen feodal yapıdaki zümreler örnek olarak gösterilebilir. Burada eşit olmayan toplumsal tabakaların varlığı yasalarla tanınmış ve korunmuştur. Bu tabakaların farklı hakları, sorumlulukları ve ayrıcalıkları vardır. Ancak bu hak ve yükümlülükler kasttaki kadar geniş ve katı değildir. Yarı kapalı tabakalaşmada da hiçbir birey kendi kişisel başarısı ve yeteneğiyle yükselemez. Statü yükselmesi, ancak bunu hukuken yapmaya yetkili olan otorite tarafından sağlanabilir. Orta Çağda Batı Avrupa'da yarı tabakalaşma düzeninde görülen başlıca tabakalar şunlardır: Kral ve soylular, din adamları, köylüler ve meslekî birlikler.

Açık toplumsal tabakalaşma sistemi: Toplumsal tabaka ve sınıflar arası geçişin serbest olduğu sistemlerdir. Açık sınıf tabakalaşmasının en belirgin örneği sanayileşmiş demokratik toplumlarda görülür. Bu toplumlarda ayrıcalıklı bazı kişilerin değil, tüm halkın ülkenin yönetimine katılması sağlanır. Sistem bireye görüşünü açıklama özgürlüğü, toplantı özgürlüğü, inanç özgürlüğü gibi çok sayıda özgürlük; yasalar önünde eşitlik; istediği mesleği seçebilmesi için eğitimde fırsat eşitliği tanır. Açık sınıf tabakalaşmasında alt, orta ve üst olmak üzere üç tabaka vardır. Bir toplumsal tabakanın üyeleri, aynı tabakadan olduklarının bilincine vardıklarında ve kendilerini diğer tabakalardan ayırt ettiklerinde toplumsal sınıf sayılır. Toplumsal sınıf; üretime katkıları, üretimden aldıkları pay, üretim araçlarının mülkiyetine sahiplik yönünden konumlan birbirine benzeyen ve bunların bilincinde olan bireylerin oluşturduğu toplumsal bir kategoridir. İşçi sınıfı, işveren sınıfı gibi.