Model Alarak Öğrenme (Gözleyerek Öğrenme)

Model Alarak Öğrenme (Gözleyerek Öğrenme)

Edimsel davranışlar da klasik koşul-lamada olduğu gibi, model alarak öğrenme ya da gözleyerek de olabilir. Özel davranışların çoğu, ailede uygulanan ödül ve cezalara bağlı olarak kazanılmaktadır. Birinin, yapmış olduğu bir davranışın ardından övülüp pekiştirildiğini gözlediğimizde, biz de benzer davranışları ediniriz. Bazı araştırmalar, saldırganlık davranışı gösteren ve bundan dolayı da övülen birisini gözleyen kişide saldırgan davranışlar gösterme eğiliminin arttığını; cezalanan birini gözlediğinde de bu eğilimin azaldığını göstermiştir.

Görüldüğü gibi, insanlar, kazandıkları davranış özelliklerini, yalnız klasik ve edimsel koşullama yollarıyla değil, model alma ya da gözleme yolları ile de öğrenebilmektedirler. Kimi sosyal davranış kuramcılarına göre, model alarak öğrenme, kişilik özelliklerinin oluşmasında en etkili yoldur.

Kişiliğin biçimlenmesinde en önemli çevresel etken ailedir. Çocuğun, ilk öğretmeni de genellikle ana - babasıdır. Ana-babanın tepkileri bazı davranışları pekiştirirken, diğer bazıları için cesaret kırıcı özellik taşıyarak çeşitli alışkanlıkların, amaç ve değerlerin belirlenmesinde yardımcı olur. Çocuk, ağlayıp, bağırıp-çağırdığı takdirde annesinin kendisini rahat bırakarak istediğini yapmasına izin verdiğini fark edebilir. Başka bir çocuk ise, ağlamanın değil, hasta numarası yapmanın isteğini elde etmede geçerli olduğunu görebilir. Çocuğun, ana-babası ile ilişkilerini ayarlamada kullandığı teknikler, aile dışındaki ilişkilerde de görülür. Kocasına kızdığı için, küsme davranışı gösteren bir kadın, büyük bir olasılıkla bu davranışı, çocukluğunda ana-babasıyla ilişkisinde öğrenmiş olabilir.

Çocukların, ilk aldıkları model de ana-babalarıdır. Hem genel bir takım tutumları hem de özel bazı davranışları, ana-babayı model alarak öğrenirler. Annesini gözleyen kız çocuğu, bir kadın gibi davranmayı, babasını gözleyen bir erkek çocuğu da erkek gibi davranmayı öğrenir. Çocuk, ana-babanın birçok kişisel özelliklerini taklit ederken, ahlakî ve kültürel değerleri de benimser. Böylece kültür, sosyalleşme süreci ile kişiliğin gelişmesini etkiler. Ana-baba, dolayısıyla aile sosyalleşmenin ilk kaynağıdır.