Baruch Spinoza

Baruch Spinoza

Hollandalı Spinoza (1632-1677) panteist bir filozoftur. Panteizm evren (kozmos) ile tanrıyı bir tutan, “Evren ve tanrı tek ve aynı varlıktır” diyen öğretidir. Bu öğretide -örneğin Spinoza'da- tanrı, evrenin yaratıcısı değil, töz (cevher)üdür. Tanrı ya da evren bütün varlıkların kaynağı olan yaratıcı doğa (natura naturans) ite onun sonucu olarak düşünülen bu varlıkların yani yaratılmış doğa (natura naturata)nın bütünüdür. Yaratıcı doğa, yaratılmış doğanın her noktasında etkindir.

Spinoza, felsefesine çıkış noktası olarak tanrı (kozmos) kavramını almıştır. Tanrı kavramını bilmenin, bu kavramın içereceği bütün kavramları ve bunlar arasındaki bağıntıları bilmeye yeteceği görüşündedir. Nitekim en önemli eseri olan "Etika"da ahlâk sistemi tanrı temeline dayandırılmıştır. Spinoza'ya göre tanrı kesin olarak özgürdür. Onu hiçbir şey etkilemez. Oysa insan başka şeylerin sürekli etkisi altındadır. İnsanı etkileyenlerin başında tutkular gelir. Olumlu tutkular başarıya; olumsuz tutkular kötülüğe götürür, bireyi edilgin ve köle yapar. Ahlâkın görevi, düşünce yoluyla olumsuz ve yıkıcı tutkuları yenmektir.

Spinoza'ya göre kişiyi olumsuz ve yıkıcı tutkulardan kurtaran ve aklın uygun gördüğü yaşam biçimine kavuşturan bilgidir. Bilgi ile donanmış kişi her şeyin tanrının özünden türemiş olduğunu anlar; güçsüzlükten ve kölelikten kurtulup güçlü, özgür ve erdemli olur. Bundan sonra onun uyacağı, ahlâk yasası bilgisini edindiği evrenin (tanrının) yasasıdır. Yasaya uygun olan "iyi", aykırı olan "kötü"dür.