Zekâyı Açıklayıcı Kuramlar

Zekâyı Açıklayıcı Kuramlar

Zekâyı açıklayıcı kuramlar; yapısal ve bilgi işlemleme kuramları olmak üzere iki grupta toplanmaktadır.

(1) Yapısal kuramlar

Daha çok zekânın yapısını, zekâyı meydana getiren ve ona etki eden faktörleri açıklamaya çalışan kuramlardır. Bu kuramlar; tek etmen kuramı, çift etmen kuramı ve çok etmen kuramıdır.

• Tek etmen kuramı

Bu kuramın en önemli temsilcileri Terman, Wechler, Stern ve Davis’tir. Onlara göre zekâ, genel bir yetenektir. Herhangi bir alanda başarılı olan birinin diğer bütün alanlarda da başarılı olacaklarım öne sürmektedirler. Örneğin, matematik dersinde başarılı olan bir öğrenci, dil ve tarih derslerinde de başarılı olur. Tek etmen kuramcılarından Stern zekâyı, “yeni koşullara uyma yeteneği”, Davis “problem çözme yeteneği" Terman ise "soyut düşünme yeteneği"olarak tanımlamışlardır.

• Çift etmen kuramı

Bu kurama göre zekâ, bir genel yetenek ile birçok özel yetenekten oluşmuştur. Spearman, zekâyı çift etmen kuramı ile açıklayan düşünürlerden biridir. O, genel yetenek olarak zekâyı; özel yetenek olarak da farklı alanlardaki başarılan ve istidatları kastetmektedir. Bazı insanların müzik, resim gibi sanat alanlarında başarılı olabileceklerini örnek gösterirken bazı insanların da tarih, fizik, matematik gibi akademik alanlarda başarılı olabileceğini örnek gösterir.

• Çok etmen kuramı

Thorndike’in başını çektiği bazı bilim adamları çok etmen kuramını savunurlar. Onlara göre zekâ, tek bir genel yetenek değil birçok özel yeteneğin toplamından meydana gelmektedir. Bu sözel anlayış, sayısal yetiklik, algılama, sözel akıcılık gibi yeteneklerdir. Yine Thorndike, soyut kavramlarda başarılı olanların soyut zekâlarının; alet yapma ve kullanmada başarılı olanların somut zekâlarının; sosyal ilişkilerinde başarılı olanların ise sosyal zekâlarının daha fazla olduğunu savunmaktadır.

(2) Bilgi işlemleme kuramı

Bilgi işlemleme kuramını Jean Piaget geliştirmiştir. Zihinsel gelişim aşamalarını ve bu aşamalardan ortaya çıkan davranışları incelemektedir. Piaget, zekânın gelişim evrelerini 4'e ayırmıştır. Bunlar, çocuğun ilk iki yaşına kadar duyusal- devimsel evre, 6-7 yaşta işlem öncesi evre, 11 yaşa kadar somut işlemler evresi ve ergenliğe kadar olan soyut (formel) işlemler evresidir. Piaget’ye göre çocukluk zekâsı, bu dört gelişim aşamasında farklı davranışlarla kendini göstermektedir. 
Duyusal-devimsel evre, duyularla dış dünyanın algılanmaya çalışıldığı ve zihinde bazı imgelerin oluştuğu evredir. Örneğin, çocuk bu dönemde kendini nesnelerden ayırt eder.

İşlem öncesi evrede objelerin bir bütün olarak algılanması söz konusudur. Birey görüneni olduğu gibi ya da algıladığı gibi değerlendirir. Büyük-küçük, çok-az gibi yargılar durumun algılanması ile ilgilidir. Nesneleri imgeler ve kelimelerle temsil etmeyi, dili kullanmayı öğrenir.

Somut işlemler evresi, objeler arasındaki değişmelerin kavrandığı, bilgilerin sistemli ve mantıklı bir şekilde işlendiği dönemdir. Örneğin, nesneleri birden fazla özelliğe göre sınıflandırabilir.

Soyut (formel) işlemler evresi, Soyut düşünme, ilişkiler kurabilme, mantıklı çözümler ve akıl yürütmelerin görüldüğü, karmaşık problemlerin çözümlenebildiği evredir. Örneğin, geleceğe yönelik ve belli bir görüşe dayalı sorunlarla ilgilenme.